The Canal

Çumra Canal’s waters as they flow out of the Beyşehir Lake are normal until they reach Konya’s plains, where they turn blood red. Some say it’s because of the color of the soil, but I believe it’s the color of Dedemköylü Mehmet’s and his brother’s blood. The horizon in Konya’s plains is not blue, but yellow. Pale yellow. Some say it’s the dust raised by the wind, but I say it’s the pallor of Zağar Mehmet, who is serving time in the Konya prison.

In these moors, crops are scratched from the soil by fingernails. The hardened soil, where even a plough doesn’t work, refuses to allow anything to grow except ground-creeping thistles. The soil only wants to open its chest, burning with thirst, to the naked skies above. 

Man-made canals only increase the fields’ thirst. The blurry and lazy waters slowly flowing in these canals, grimacing as if angry for being there, fail not only to saturate the soil through its cracks opening a full hand-span in width and crying out “water,” but also to provide the slightest relief with their cool mist. The waters sputter along, heavy and dreary, thick like olive oil. The villages in these plains, where only the scrubbiest of trees grow, look like piles of dust, and their residents, with burnt faces, and wrinkled eyes, use their shredded hands to pluck small clumps from the stubborn soil. 

The Dedemköy village is close to a canal, but by the time Beyşehir Lake’s waters arrive there, they are nothing but a trickle that can’t moisten the tiniest of gardens, much less acres of cracked land. Eyes that smile and shine during the rainy years crinkle and stare desperately at the canal’s yellow waters during the dry years. Knowing full well that it won’t help, the villagers tie their hopes to that water. Sadly, the wet years are few and far between.

Dedemköylü Mehmet and Zağar Mehmet were neighbors. They were the same age. When they were little, they crawled the village’s threshing floor, rolled in the street’s manure-tinged dust, threw stones at frogs in the canal, and—using sticks taller than themselves—corralled emaciated cows to the herdsman passing through the village.

As they got older, they sold oil and yogurt at bazaars with their mothers, transported lumber on donkeys from mountains seven hours away, and sold their lumber in nearby towns. When buyers mistakenly paid them a little extra, they used it to purchase cloth to make identical shirts for them. As young men, they attended wedding celebrations together, hired female dancers for entertainment, and enjoyed flings with young girls. As is common in the Middle Anatolia region, theirs was a deep friendship, evidenced by how they clasped hands while walking together. 

When they began plucking their bread from the soil with their teeth, they became more solemn. Zağar Mehmet got married. After his father’s death, Dedemköylü Mehmet took care of his mother, his sister, and his 18-year-old brother. Once responsible for their households, they met less frequently.

Occasionally, the two old friends crouched down next to one another near the mosque’s wall and watched the cattle return to the village. They’d remain silent for about half an hour before glancing at each other as they left for their respective homes, a grin on their faces. To increase the number of working hands in their home, Dedemköylü Mehmet and his brother Mustafa soon got married. Their brides, who were not yet 20, settled in two corners of their modest adobe cottage.

As has been the case for centuries, life continued as a silent struggle to pluck a bite from the soil. 

Friendship, rakishness, bravado—these feelings soon fade when the only concern must be to earn a living. Such feelings don’t even remain as memories.

One day, Zağar Mehmet was watering his garden when he noticed the water in the canal was particularly low, slowly disappearing to be replaced with a layer of mud. He studied the canal, then looked to Dedemköylü Mehmet’s neighboring garden. They were blocking the canal’s water there, letting it flow only into their garden. 

Zağar Mehmet immediately sent his 6-year old son to his friend’s. Barefoot and stepping through the dung, the boy ran to Dedemköylü Mehmet’s garden and yelled, “My father says you should release the water.”

Dedemköylü Mehmet did not respond. The boy waited a little, then ran back through the manure-laden dirt.

At that point, standing 150 feet away from one another, the two Mehmets exchanged glances. Their exchange said a great deal. Most importantly, it signaled that the two Mehmets were now in a fight with no prospect of reconciliation. There was no grudge, not yet, as nothing had happened between them. There was only the shadow of a looming fight over water and soil—a shadow that darkened their insides.

There might also have been a little sorrow in that exchange, stemming from the knowledge that survival—pulling a handful of crop from this cracked soil—now required fighting to the death. 

Zağar Mehmet could not take on both brothers at once. He realized peace would be preferable. However, he knew this was not possible as Dedemköylü Mehmet had not even responded to his request. The canal’s water was simply not enough to satisfy both houses.

For a while, Zağar Mehmet waited. He went to his garden and looked for a long time at the ditch that had cracked after the mud at its bottom had dried. He then looked at Dedemköylü Mehmet as he wandered in his own garden. Zağar Mehmet then looked at the sky, searching for a cloud. He waited. 

His skinny crops had slowly grown the span of a hand. Then, the sun dropped everything it was doing and began to concentrate on this tiny part of the moors—his garden—as if trying to destroy his crops. Under the hot sun, the thin leaves trembled, like a dog’s tongue gasping from heat. They could not grow. They were miserable, wretched crops. As Dedemköylü Mehmet’s crops grew knee high, Zağar Mehmet’s crops were stunted at a hand-span. The sun continued to pour focus, as if through a magnifying glass, only on Zağar Mehmet’s garden. Soon the leaves turned yellow. 

The water management office in Çumra included managers, accountants, and other civil servants despite the fact that the canal did not carry a single drop of water beyond Dedemköylü Mehmet’s garden. Zağar Mehmet watched his wife, son, and 60-something-year-old mother—who worked from sunup to sundown in the garden, her back seriously buckled and a hoe clutched in her hands—all wither along with his crops. 

He watched, reflected, and waited. 

Early one morning, Zağar Mehmet walked into his garden with his shotgun. He lay down in the dry water ditch. When Dedemköylü Mehmet and his brother appeared, Zağar Mehmet fired in their direction five times. In these barren lands, nothing is easier than killing and being killed. When his wife came running, Zağar Mehmet asked her to open the canal, water their garden, and never let anyone block the water again because the neighboring garden had no men left. 

She ran to open the canal. He implored her to take good care of their son, bring him along every now and then to visit him in prison and, in his absence, refrain from insulting his elderly mother. He then sat at the edge of his garden and watched his wife open the canal as he waited for the village mukhtar (administrator) and gendarmerie to arrive and arrest him.

The waters of Dedemköy Canal are bright red, like the blood of Dedemköylü Mehmet and his brother. The horizon of Konya’s plains is bright yellow, like the pallor of Zağar Mehmet. And a shepherd from Dedemköy serving two years in prison because he demanded his yearly payment from his agha and was consequently framed as a cattle rustler sings a song to the other prisoners encircling him far from Zağar Mehmet’s cell, his eyes closed and his head bent backwards: 

Death comes knocking on our door

Our dark news travels to our village

Two young brides bleat like lambs

Spin, Hodja, spin, let our blood flow

Let our friends cry as our foes look on…

Zağar Mehmet can’t bear to hear this song, and when he appears in distance, the shepherd immediately stops singing. 

Kanal

Çumra Kanalı’nın suları Beyşehir Gölü’nden çıkarken su rengindedir; Konya Ovası’nda kan renginde…

Siz buna, ovanın kırmızı toprağının rengidir diyeceksiniz; ben, Dedemköylü Mehmet’le kardeşinin kanlarının rengidir diyeceğim.

Konya Ovası’nın ufukları mavi değil, sarıdır, sapsarıdır…

Siz bunun, rüzgârın kaldırdığı tozlardan böyle olduğunu söyleyeceksiniz; ben, Konya hapishanesinde yatan Zağar Mehmet’in benzinin sarılığından diyeceğim.

Bozkırlardan mahsul tırnakla kazıyarak alınır. Sapan işlemez topraklar devedikeninden ve iki santimlik otlardan başka bir şeyi üzerlerinde yaşatmak istemezler, susuzluktan yanan göğüslerini, çırçıplak gökyüzüne açmak isterler.

İnsan ellerinin açtığı kanal, bu ovaların yalnız susuzluğunu artırır. Bulanık ve tembel, sanki buraya geldiklerine kızıyorlarmış gibi yüzlerini buruşturarak ağır ağır akan sular, biraz ötede çatlaklarını -su!- diye bir karış açan toprakları doyurmak değil, buğuları ve serinlikleriyle olsun avutmazlar. Bir zeytinyağı ırmağı gibi koyu, sıkıntılı bir akışla sallana sallana geçip giderler.

Bu ovadaki uyuz ağaçlı, kül yığınına benzeyen köylerde insanlar parça parça elleri, yanık derili yüzleri, kenarları çok kırışık gözleriyle çalışarak inatçı topraktan bir lokma ekmek söküp almaya uğraşırlar.

Dedemköy, kanalın yakınındadır. Yalnız, sular Beyşehir Gölü’nden gelinceye kadar öyle azalır ki, değil dönüm dönüm tarlaları, üç karışlık bir bostanı bile doyuramazlar. Yağmur yıllarında gülen yüzler, parlayan gözler kurak senelerde buruşur, kanalın sarı sularına dikilir, faydası olmayacağını bildiği halde bundan medet umar; yağmur yılları da ancak beş senede bir kendini gösterir.

Dedemköylü Menmet’le Zağar Mehmet kapı bir komşuydular. Aralarında yaş farkı da yoktu. Küçükken köyün harman yerinde beraber emeklemişler; sokağın gübreli tozlarında beraber yuvarlanmışlar; sıska inekleri, ellerinde boylarından büyük bir değnekle, köyün kıyısından geçen sığırtmaca beraber götürmüşler; kanalda beraber kurbağa taşlamışlardı…

Biraz daha büyüyünce analarıyla beraber pazara yağ ve yoğurt satmaya giderler, yedi saat ötedeki dağdan eşekle odun getirirler, hatta bunları beraber satarlar ve bazen acemi ve yabancı bir memurdan beş on kuruş fazla koparırlarsa, bir örnek mintanlık zifir alırlardı. Delikanlılıklarında beraber düğünlere gitmişler, avrat oynatmışlar, kadın kaldırmışlardı. Bütün Orta Anadolu insanlarında olduğu gibi bunlarda da lakırdı haline gelmeyen bir dostluk vardı. Bu dostluk pek delikanlı zamanlarında, yan yana giderken birbirlerinin elini tutup sallamak şeklinde görünürdü.

Biraz sonra topraktan ekmeği dişiyle sökenlere mahsus ciddilik onları da ağırlaştırdı. Ev yükü üstlerine çökünce, daha az buluşur oldular, Zağar Mehmet evlenmişti; Dedemköylü Mehmet’in babası öldüğü için anası, bacısı, bir de on sekiz yaşında oğlan kardeşi onun başına kalmıştı.

İki eski arkadaş bazen, akşamüzerleri caminin duvarları dibinde yan yana çömelerek köye dönen sığırlara bakarlar, yarım saat kadar konuşmadan dururlar, sonra birbirlerine bakıp, yalnız ağızlarının kenarında kalan bir gülüşle sırıtarak evlerine giderlerdi.

Nihayet, evin içindeki çalışan elleri artırmak için Dedemköylü Mehmet’le kardeşi Mustafa aynı günde evlendiler. Yaşları yirmiyi geçmeyen iki tane gelin kerpiç kulübenin birer köşesine yerleştiler.

Hayat, yüzyıllardan beri devam ettiği gibi, katı topraktan bir lokma bir şey sökmek için, sessiz bir dövüş halinde ilerlemeye başladı.

Dostluklar, hovardalıklar, kabadayılıklar, yalnız ekmek düşünenlerde yavaş yavaş yok olmaya başlayan bu hisler ve hareketler, bir hatıra bile olamayacak kadar kafalarda sislendi. Bir gün Zağar Mehmet, tarlasını kanaldan sularken, arkın yavaş yavaş boşaldığını, meydana sarı bir çamur tabakası çıktığını gördü. Başını kaldırıp evvela kanala, sonra biraz yukarıdaki Dedemköylü Mehmet’in tarlasına baktı. Suyu orada önlediklerini ve kendi tarlalarını suladıklarını gördü.

Altı yaşındaki oğlunu oraya yolladı. Çocuk çıplak ayaklarıyla tezeklerin üstünden koşarak Dedemköylü Mehmet’in tarlasına gitti ve: -Babam suyu koyuversinler diyor!- diye bağırdı. Mehmet hiç cevap vermedi. Çocuk biraz daha bekledikten sonra gene koşarak kendi tarlasına döndü.

O zaman iki Mehmetler, aralarında yüz elli adım mesafe olduğu halde, birbirlerine şöyle bakıştılar.

Bu bakış birçok şeyler ve her şeyden evvel, o günden itibaren aralarında barışması olmayan bir dövüş başladığını söylüyordu.

Bu bakışta kin yoktu, çünkü aralarında kin doğuracak bir şey geçmemişti. Bu bakışta yalnız toprak ve su kavgasının gölgeleri, insanların içini kapkaranlık yapan gölgeleri vardı. Hatta ihtimal biraz da teessür vardı: Yaşayabilmek, şu çatlak tarladan bir avuç ekin çıkarabilmek için birbirleriyle ölüme kadar dövüşmeleri lazım geldiğini bilmekten doğan bir teessür.

Çünkü birbirlerine başkaca kinleri yoktu.

Zağar Mehmet iki erkek kardeşle başa çıkamazdı. Bunun için evvela sulh olmak istedi. Böyle bir şeyin mümkün olamayacağını, suyun iki adamı kandıracak kadar çok olmadığını biliyordu.

Nitekim Dedemköylü Mehmet onun gönderdiği habere cevap bile vermedi.

Zağar Mehmet gene bekledi. Tarlasına gitti, dibindeki çamurlar kuruyup çatlayan su yollarına, sonra yukarı taraftaki tarlada dolaşan Mehmet’e uzun uzun baktı ve bekledi. Gökyüzüne baktı, bir bulut aradı ve bekledi…

Ekinler, sıska ekinler, yavaş yavaş bir karış kadar oldular. Ondan sonra güneş bu bir karış yeşilliği kurutmak için işini gücünü bırakıp bozkırların bu köşeciğine dökülmeye başladı.

İnce yapraklar güneşin altında, sıcaktan soluyan bir köpeğin dili gibi titreşiyorlardı. Bir karıştan fazla büyüyemiyorlardı… Zavallı ekinler…

Dedemköylü Mehmet’in tarlası diz boyu oldu. Zağar Mehmet’inki hala bir karış… Ve güneş, görünmeyen bir borudan yalnız Zağar Mehmet’in tarlasına akıyordu. Yapraklar daha bir karışken sararıyorlardı.

Çumra’da sulama idaresi vardı, bu idarenin müdürü, muhasebecileri, memurları vardı, fakat kanal Dedemköylü Mehmet’in tarlasından öteye bir damla yaşlık bile geçmiyordu. Zağar Mehmet, bir karışken sararan ekinlerle beraber karısının, akşamlara kadar elinde çapa ile iki kat çalışan altmışlık anasının ve altı yaşındaki oğlunun da sarardıklarını görüyor, düşünüyor ve bekliyordu. Bozkır köylüsünün ne düşündüğünü ve ne beklediğini kimse bilmez.

Bir gün sabahleyin erkenden, mavzerini alıp tarlaya gitti. Kuru su yolunun içine yattı. Dedemköylü Mehmet’le kardeşi tarlada göründükleri zaman beş el ateş etti. Bu ölü toprakların üstünde hiçbir şey ölmek ve öldürmek kadar kolay değildir. Zağar Mehmet koşup gelen karısına, kanalı açmasını, tarlayı sulamasını, bundan sonra kanalın suyunu kimseye kestirmemelerini, çünkü yukarı tarlanın artık erkeği kalmadığını söyledi.

Karısı kanalı açmaya giderken arkasından seslendi, oğlunu zebil etmemesini, ara sıra hapishaneye beraber getirmesini, kocakarıya da hakaret etmemelerini tembih etti. Sonra tarlanın kenarına oturdu. Kanalı açan karısına baktı, baktı ve uzaktan doğru gelen muhtarla candarmayı bekledi.

Dedemköy kanalının suları kıpkırmızıdır: Mehmet’le kardeşinin kanları gibi. Konya Ovası’nın ufukları sapsarıdır: Zağar Mehmet’in benzi gibi… Ve hapishanede, ağasından yıllığını almadan gitmediği için davar çaldı diye iftiraya uğrayarak iki seneye mahkum olan Dedemköylü bir çoban, Zağar Mehmet’in koğuşundan uzak bir yerde, etrafına toplanan hapislere, gözlerini kapayıp başını biraz arkaya atarak, Dedemköylülerin şarkısını söyler: 

Ecel gelir kapımızı dolaşır,

Kara haberimiz köye ulaşır,

Çifte gelin kuzu gibi meleşir.

Yuma hocam, yuma, kanımız aksın,

Dostumuz ağlasın, düşmanlar baksın… 

Zağar Mehmet’in bu şarkıyı dinlemeye yüreği dayanmadığı için, kendisi uzaktan görününce hemen susar.

Sabahattin Ali (1907-1948) was a prominent Turkish novelist, short-story writer, poet, journalist and teacher. He was probably the most powerful and effective of the 20th century short-story writers in Turkey who addressed social themes. Although he died in 1948 at the age of 41, his writing and poetry remains very popular. Ali’s short novel “Madonna in A Fur Coat” (1943) is considered one of the best novellas in Turkish literature. This novel’s translations hit the best-seller lists and sold record number of copies. With this novel, Sabahattin Ali became one of the two Turkish novelists whose works became Penguin Classics. 

Aysel K. Basci is a nonfiction writer and literary translator. She was born and raised in Cyprus and moved to the United States in 1975. Aysel is retired and resides in the Washington DC area and in Dallas. Her writing and translations have appeared, or are forthcoming, in the Columbia Journal, Michigan Quarterly Review, Los Angeles Review, Adelaide Literary Magazine, Aster(ix) Journal, Critical Read, Bosphorus Review of Books, and elsewhere.

19 April 2022